Vrije Tribune
"Maak van elk bouwproject een puzzelstuk in Weerbaar Waterland"
Joachim Declerck • 1 oktober 2022
Joachim Declerck is mede-oprichter en directeur van Architecture Workroom Brussels, onafhankelijk innovatiehuis voor transformatie, en gastprofessor aan de Universiteit Gent. Hij is lid van het expertpanel hoogwater en mede-auteur van het advies ‘Weerbaar Waterland’, en is mede-initiatiefnemer van het maatschappelijke initiatief ‘De Grote Verbouwing 2020-2030’.
Om te maken dat we overal konden bouwen (en voedsel verbouwen) zonder last van te veel water, realiseerden we over het hele grondgebied een systeem dat de vruchtbare grond met een natuurlijke sponsfunctie draineert, om het water vervolgens via de beken, kanalen en rivieren zo snel mogelijk te evacueren naar zee. Weg is weg. We maakten dit systeem zeer efficiënt, en dus konden we de ruimte die beekvalleien en rivieren natuurlijk innamen reduceren of zelfs ‘inkokeren’. Het geloof in de technische kunde en infrastructuur was compleet: de natuurlijke werking van ons landschap kon worden genegeerd en afgebroken. Historisch overstroombaar gebied werd synoniem voor ‘bebouwbaar’. Nog steeds is dit de dominante filosofie. En die zit ook in de genen van onze huidige bouwpraktijk. Het gevolg is namelijk dat we eigenlijk niet hoeven na te denken over de logica van landschap en watersysteem, en hoe ons project zich daartoe verhoudt. Als we een bouwproject maar kunnen ‘inpluggen’ op de aan- en afvoernetten.
Cruciaal ruimtelijk vraagstuk
Maar er kan toch niet zomaar overal worden gebouwd, en projecten moeten toch voldoen aan de verordening hemelwater, een watertoets doorstaan, …? Klopt: omdat de waterproblematiek (te weinig, te veel en te vuil water) zo groot is, hebben we de laatste 15 jaar een aantal regels en kaders ontwikkeld waaraan projecten moeten voldoen. Dat leidt tot een reductie van negatieve impact op het watersysteem. Maar die benadering volstaat niet langer. De kleine en grote waterbommen (juli 2021 op de grens tussen België, Duitsland en Nederland) en de droogterecords die sneuvelen (deze en vorige zomers) vragen om een complete omkering in onze benadering. We staan voor een grote verbouwing die nu zal moeten starten en die een aantal decennia in beslag zal nemen. In plaats van snel afvoeren via een technisch-infrastructureel systeem moeten we terug ruimte maken voor water, en de natuurlijke werking van ons landschap reactiveren. Het advies ‘Weerbaar Waterland’ dat we als expertpanel schreven op vraag van ministers Demir en Peeters is duidelijk: als we het geweer niet drastisch van schouder veranderen, dan is de schade bij extreme regenval of droogte niet te overzien of te reduceren. Water is niet alleen een hydrologisch maar ook een cruciaal ruimtelijk vraagstuk!
(Re)constructie van weerbaar waterland
Voor de ontwerp- en bouwsector betekent deze omkering heel concreet dat we ervoor zorgen dat elk project, klein of groot, een puzzelstuk wordt in de (re)constructie van dat weerbaar waterland. We zullen dus zowel anders moeten ontwerpen en bouwen, maar ook projecten op andere plekken kunnen gaan ontwerpen. En dat is een kans. De impact van architecten is drieledig.
- Hoe verknopen we, ten eerste, het infiltrerend vermogen van onze bodem met enerzijds de stabiliteit van funderingstechnieken en anderzijds de gehele hemelwatercyclus? Als ons dat lukt, dan vergroten we de natuurlijke sponswerking van de bodem waarop we bouwen, wat ons zal helpen tegen de extreme droogte die elke zomer onze tuinen en parken verschroeit en onze landbouw doet wegkwijnen.
- Hoe combineren we, ten tweede, de reconstructie van oude grachten en beken met nieuwe buffers in onze wijken – op zo’n manier dat het ook een upgrade en vergroening van publieke ruimte betekent?
- En hoe maken we, ten derde, ruimte in de valleien zodat er toekomstgerichte woon- en werkplekken ontstaan aan, in plaats van in, het water van de Dender, Dijle of Schelde?
Waterbewuster bouwen aan een weerbaar waterland gaat niet over nog meer nieuwe regelgeving waaraan elk bouwproject zal moeten voldoen, wat vaak ervaren wordt als een beperking in het ontwerpproces. Net andersom: deze grote verbouwing van onze leefomgeving vraagt ons om onze ontwerpvaardigheden maximaal in te zetten, om toekomstgerichte principes en projecten te ontwikkelen die mee de beoogde kentering naar het terrein brengen. Laat ons de potloden slijpen!
Nuttige links
Ook NAV-adviseur en experte in waterbewust (ver)bouwen, Silvia De Nolf, werkte mee aan het rapport. Ze zet 6 concrete actiepunten voor architecten op een rij.