De intellectuele bescherming van je productdesign

Architecten ontwerpen niet alleen gebouwen, maar ook meubels, handgrepen, bakstenen, kunstobjecten, ... Om deze ‘kleine’ creaties te beschermen tegen kopieën en misbruik, bestaan er verschillende intellectuele eigendomsrechten, registraties en overeenkomsten waarvan je op de hoogte moet zijn. In dit artikel bespreken we ze allemaal.

Intellectuele eigendomsrechten

Intellectuele eigendomsrechten zijn belangrijk omdat ze helpen voorkomen dat iemand anders er met jouw ideeën en ontwerpen vandoor gaat. Ze geven je het exclusieve recht om je werk te commercialiseren, te verkopen of er een licentie op toe te kennen. Bijgevolg verstevigen deze rechten jouw concurrentiepositie: investeerders beseffen dat ze minder risico lopen als er een octrooi, modelbescherming of merknaam is. Daartegenover staat dat ook jij dankzij deze rechten kunt nagaan of een bepaald idee nog niet bestaat en beschermd is voor je ermee aan de slag gaat. Tot slot zijn er ook economische voordelen: onderzoek toont aan dat ondernemingen met intellectuele eigendomsrechten een grotere groei en productiviteit kennen dan bedrijven die zonder werken.

Inzake productdesign zijn er twee intellectuele eigendomsrechten van tel.

1. Auteursrecht

Auteursrecht beschermt het originele werk van een architect, zonder dat hiervoor formele registraties nodig zijn. Het is wel verstandig om je ontwerp goed te documenteren en te dateren om later te kunnen aantonen dat jij de oorspronkelijke maker bent.

Een architect geniet auteursrechtelijke bescherming als het ontwerp door hem of haar is gemaakt en het een intellectuele inspanning vertoont en de ‘stempel van de persoonlijkheid’ van de auteur draagt. Dit wordt geval per geval beoordeeld op basis van verschillende factoren, zoals:

• Keuzevrijheid in het ontwerp;
• Verwijzingen naar ander eigen werk;
• Het voorbereidend werk.

2. Tekeningen- of modellenrecht

Het tekeningen- of modellenrecht beschermt het uiterlijke aspect (de lijnen, omtrek, kleuren, vorm, textuur of materialen van het product zelf of van de versiering ervan) van een product. Dat geldt zowel voor tweedimensionale vormen (tekeningen) als voor driedimensionale vormen (modellen). Ook een combinatie van twee- en driedimensionaal is mogelijk. Denk maar aan porselein met siermotieven.

Wat we verstaan onder een product? Alles wat industrieel of ambachtelijk wordt vervaardigd, zoals meubels, verpakkingen, grafische symbolen, lettertypen, of onderdelen die zijn ontworpen om samen te voegen.

Je kan kiezen voor:

• een geregistreerd model (meer info zie hieronder);
• of een niet-geregistreerd gemeenschapsmodel. Zodra je het model openbaar maakt, wordt het immers al beschermd tegen bewuste kopieën. Deze bescherming geldt enkel in de EU en duurt maximaal drie jaar.

Registreren op nationaal en internationaal niveau

Het is aangeraden je ontwerp officieel vast te leggen, want dan kun je aantonen dat jij de oorspronkelijke maker bent en wanneer je werk is gecreëerd. Dit vergemakkelijkt het bewijs bij een juridische strijd. Afhankelijk van de gewenste geografische bescherming kun je je ontwerp registreren op nationaal, Europees of wereldwijd niveau.

1. Bescherming in de Benelux

Voor bescherming in de Benelux is registratie bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BOIP) noodzakelijk. Gaat het om een idee, concept of ontwerp, dan moet je een i-DEPOT nemen. Dit biedt een wettelijk erkende datumstempel voor je ontwerp en is bedoeld om de auteursrechten of het eigendom van een idee of creatie te registreren en te bewijzen. Een i-DEPOT kost 37 euro voor 5 jaar.

Je kunt bij het BOIP ook een model (de vorm, kleuren, ...) laten registreren. Dan heb je het exclusief recht voor gebruik van het design en bescherm je je model tegen namaak of misbruik door derden. Een modelregistratie kost 150 euro voor 5 jaar, met de mogelijkheid te verlengen tot 25 jaar.

2. Europese en wereldwijde bescherming

Indien je ontwerp ook internationaal bescherming nodig heeft, kun je kiezen voor een Europese of wereldwijde registratie. Hiervoor kun je terecht bij het EUIPO (Europees) of de WIPO (wereldwijd).

Overeenkomsten voor samenwerking met een bedrijf

Als je samenwerkt met een bedrijf voor de productie van je ontwerp, zijn er twee belangrijke overeenkomsten die je moet overwegen. Ze bieden je juridische bescherming, zorgen voor duidelijkheid en creëren een eerlijk kader voor de samenwerking.

1. Non-Disclosure Agreement (NDA)

Een NDA (geheimhoudingsovereenkomst) is cruciaal voordat je vertrouwelijke informatie deelt met een producent die zal instaan voor de productie en verdeling van jouw creatie. Dit zorgt ervoor dat je ontwerp niet zonder toestemming wordt gedeeld of gekopieerd. Het is eenvoudig online te genereren via het BOIP (direct gekoppeld aan jouw i-DEPOT) of andere bronnen zoals Flanders DC, waar je een gratis NDA kunt downloaden. Met een NDA bescherm je je creatie op een veilige manier tijdens de samenwerkingsfase. Een geheimhoudingsovereenkomst biedt nog geen garantie dat de andere partij deze verplichting ook volledig zal respecteren, maar ze zorgt er in ieder geval voor dat je sterker staat in een conflictsituatie.

2. Licentieovereenkomst

Bij een licentieovereenkomst bepaal je de voorwaarden voor het gebruik van je ontwerp door het bedrijf. Daarin zijn volgende elementen opgenomen.

Exclusiviteit

Licenties kunnen zowel exclusief als niet-exclusief worden verleend. Bij een niet-exclusieve licentie behoud je de mogelijkheid om ook andere bedrijven een licentie te verlenen.

Territorium

Een licentie wordt meestal niet wereldwijd verleend, maar beperkt zich tot specifieke landen of regio’s. Dit geeft je de mogelijkheid om voor een ander bedrijf een apart territorium af te bakenen.

Productomschrijving

De overeenkomst moet een gedetailleerde beschrijving van het product en de bijlagen bevatten, waarbij wordt aangegeven dat alle uitvoeringen van het product, inclusief toekomstige aanpassingen, onder de overeenkomst vallen. Als het product later wordt uitgebreid tot een collectie, zal deze uitbreiding ook onder de overeenkomst vallen.

Naamsvermelding

De ontwerper heeft recht op naamsvermelding bij het product en hij of zij mag één exemplaar ontvangen voor presentaties bijvoorbeeld.

Exploitatieperiode

Een licentie is een gebruiksecht. Wie de licentie neemt verkrijgt de exploitatierechten voor een duidelijk afgebakende periode. De duur ervan bepaal je zelf.

Overgedragen rechten

De licentiegever blijft eigenaar, maar de licentienemer verkrijgt bepaalde exploitatierechten: onder meer het (re)productierecht en verkooprecht binnen het kader van de overeenkomst.

Verantwoordelijkheden voor conceptuele fouten na productie

Wie neemt de financiële verantwoordelijkheid bij conceptuele fouten die opduiken na de productie? Idealiter is dat het bedrijf dat de licentie neemt, gezien de kosten hoog kunnen oplopen.

Marketinggaranties

Als tegenprestatie voor de rechten moet de licentienemer het product op de markt brengen binnen een bepaalde tijd. Daar hoort een marketingcampagne bij, die al dan niet gedetailleerd is vastgelegd in het contract (met aanduiding van wie welk deel van de kosten ten laste neemt). In de overeenkomst moet ook staan wat de gevolgen zijn als de licentienemer de beloftes in de overeenkomst niet kan waarmaken.

Vergoeding voor de ontwerper

Er zijn diverse vormen van vergoeding mogelijk voor de ontwerper of licentiegever:

• op basis van een vooraf opgemaakte offerte;
• een vast ereloon + toeslag in regie (volgens uurtarief);
• een vaste onkostenvergoeding + royalty’s;
• of uitsluitend met royalty’s.

Royalty’s worden meestal berekend als een percentage van de netto-omzet van de licentienemer. Vaak moeten eerst kosten worden gedekt voor de royalty’s kunnen worden uitbetaald. De licentienemer levert periodiek een gedetailleerd overzicht van de inkomsten. Ook wordt in de overeenkomst geregeld wie de kosten van prototypes, reis- en verblijfskosten, modelbescherming en juridische procedures draagt.

Voorschot op royalty’s

De betaling van een voorschot op royalty’s zal dikwijls onontbeerlijk zijn om de voorafgaande kosten van de licentiegever/ontwerper te pre-financieren. De licentienemer zal hiervoor vaak bijkomende garanties willen hebben.

Garanties ontwerper/licentiegever

De licentiegever moet garanderen dat het ontwerp uniek is, dat hij of zij de rechten heeft om de licentie te verlenen en dat het ontwerp geen inbreuk maakt op de rechten van anderen. Daarnaast moet de licentiegever bereid zijn om te helpen bij het maken van prototypes en om mee te werken als er problemen ontstaan met derden die het ontwerp in twijfel trekken of rechten claimen.

Inducement letter

Bij een exclusieve licentie wordt de ontwerper vaak gevraagd een afzonderlijke verklaring te ondertekenen waarbij hij of zij zich akkoord verklaart met de inhoud van de licentieovereenkomst en waarin die verklaart actief te zullen meewerken aan de uitvoering ervan, bijvoorbeeld door promo te voeren. We noemen dit een ‘inducement letter’. Teken nooit een inducement letter voordat je de hoofdovereenkomst hebt gelezen.

Video: Design Webinar - Ontwerpen voor een bedrijf

In deze webinar van Flanders DC ontdek je hoe Studio Segers (creatieve studio voor architectuur, productdesign en grafische vormgeving) te werk gaat wanneer ze ontwerpen voor een bedrijf.