Legionellapreventie: wat zegt de wet en wat is de impact op het gebouw?

Een beknopte historiek

Een legionellose is een potentieel dodelijke longontsteking die voor het eerst werd beschreven in 1976 nadat er op een congres van Amerikaanse oorlogsveteranen in Philadelphia veel deelnemers dezelfde gezondheidsklachten vertoonden. Na onderzoek bleek dat ze via verneveld water een bacterie hadden ingeademd, de Legionella Pneumophila. De veteranenziekte (Legionnaires disease) had een definitieve doorbraak gemaakt. Het zou nog tot 1999, en een uitbraak in het Antwerpse Kapellen, duren vooraleer de legionellakiem ook in Vlaanderen een begrip werd.

Legionella Pneumophila?

De Legionella Pneumophila is een waterminnende bacterie. Ze behoort tot een grotere familie van legionellakiemen waarvan er minstens een 50-tal soorten bekend zijn met daarbij een 20-tal soorten die ziekte kunnen veroorzaken. De Legionella Pneumophila veroorzaakt veruit de meeste legionelloses en is dus gezondheidskundig van het grootste belang. Hoewel sommige soorten weinig risico lijken te geven op ziekte kan hun aanwezigheid in sanitaire systemen een indicatie zijn dat het ontwerp onvoldoende legionellaveilig is of dat de specifieke legionellabeheersmaatregelen onvoldoende consequent worden uitgevoerd. Dat komt omdat de groeiomstandigheden voor de verschillende legionellasoorten gelijkaardig zijn.

Legionellakiemen groeien best bij:

• temperaturen tussen 25 en 50 °C;
• in stilstaand (of te traag stromend) water;
• in aanwezigheid van biofilm, kalkaanslag, roest en andere micro-organismen.

Wetgeving legionella

In Vlaanderen is het Besluit van de Vlaamse Regering van 9 februari 2007 betreffende de preventie van de veteranenziekte op publiek toegankelijke plaatsen van kracht. Bedoeling is om de gebouwen en toestellen die aerosol kunnen verspreiden naar het publiek zo te ontwerpen, aan te passen en te beheren dat het risico op legionelloses zo laag mogelijk wordt gehouden.

In de wetgeving zijn er voorwaarden opgenomen voor:

• watervoorzieningen: sanitaire warm- en koud watervoorzieningen;
• aerosolvormende koeltorens;
• klimaatregelingssystemen met luchtvochtigheidsbehandeling;
• andere watersystemen:
  • tandheelkundige units;
  • exposities.

Voor elke inrichting die onder het legionellabesluit valt moet er een legionella-specifieke risicoanalyse uitgevoerd worden. Men gaat daarbij specifiek op zoek naar de plaatsen in het systeem waar legionellakiemen kunnen groeien en waar ze kunnen verspreid worden. De groeiplaatsen zijn al die plaatsen waar het water te lang op een temperatuur tussen 25 en 50 °C gehouden wordt en/of waar het water onvoldoende stroomt.

Beide risico’s kunnen structureel zijn (koud water dat opwarmt in warme ruimtes of geen terugstroomleidingen op het warmwatercircuit en niet-doorstroomde bypassen bijvoorbeeld) en/of ten gevolge van een te beperkt gebruik van een leidingdeel (vulleidingen, buitendienstkranen, ongebruikte douches). Alle tekortkomingen moeten opgelijst worden en ondervangen door een passende beheersmaatregel.

Nieuwbouwprojecten mogen geen infrastructurele tekorten vertonen. De wetgever legt daarom een conformiteitsattest op, als garantie naar de bouwheer en de controlerende instanties. In dat conformiteitsattest moet elke eindverantwoordelijke voor het ontwerp of de plaatsing van een nieuwe watervoorziening, of voor de aanpassing van een bestaande, bevestigen dat dit gebeurde conform de Best Beschikbare Technieken (BBT) voor legionella-beheersing in nieuwe sanitaire systemen.

Impact op de infrastructuur

Temperatuur

Er moet een zo strikt mogelijke scheiding doorgevoerd worden tussen koude en warme sanitaire systemen. Dit houdt in dat je al van bij het ontwerp moet rekening houden met o.a. gescheiden lokalen, gescheiden stijgkokers en ruimtelijk gescheiden koud- en warmwaterleidingen.

Ruimte

Sanitaire toestellen, voorraadvaten en keerkleppen moeten op regelmatige basis kunnen gereinigd, gecontroleerd, vervangen of op een andere manier onderhouden worden. Dit moet comfortabel kunnen gebeuren. Al die zaken moeten dus op een plaats staan waar ze kunnen gereinigd, gedemonteerd, ontkoppeld worden enz.

Toestellen en systemen

De huidige technologie biedt veel mogelijkheden, al dan niet aangestuurd door de eis tot een rationeel energieverbruik. De temperatuureisen die gesteld worden aan sanitaire installaties voor publiek toegankelijke gebouwen zullen mee de keuze van de systemen bepalen (zonneboiler, individuele warmwatervoorziening enz.).

Informatie, leidraden, Best Beschikbare Technieken

Informatie over de legionellawetgeving, leidraden voor het opstellen van een beheersplan, het Best Beschikbare Technieken-handboek enz. vind je terug op de volgende websites:

• Agentschap Zorg en Gezondheid, toezichthoudende overheid op de naleving van het legionellabesluit;
• Buildwise, technisch kenniscentrum in de bouw en medeopsteller van het BBT-handboek;
• Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), BBT-kenniscentrum en medeopsteller BBT-handboek.