Biedvergoeding: overheid omzeilt de wet

Je herinnert je vast nog hoe we in mei 2023 triomfantelijk aankondigden dat de verplichte biedvergoeding eindelijk een feit was – een realisatie waar we samen met UNIZO en UWA hard voor hebben gevochten. Architecten zouden bij overheidsopdrachten niet langer gratis moeten werken, zo hoopten we. Maar toen de wet begin vorig jaar van kracht werd, werd onze vrees al snel bevestigd: aanbesteders omzeilen de wetgeving zonder enige schroom. Zo werd ons een dossier gemeld waarbij in één stap een DBFM-opdracht werd gegund (bij eenstapsprocedures zijn biedvergoedingen niet verplicht, bij tweestapsprocedures wel). Dat hierbij een tiental kantoren een volledig gebouw ontwierp, inclusief materiaalkeuzes, is helaas geen uitzondering. Het resultaat is een verspilling van tijd en middelen binnen onze sector – veroorzaakt door de overheid godbetert. Dit tart elke logica.

There’s no such thing as a free lunch. Wanneer dringt dat tot de overheden door? Kantoren die deelnemen aan wedstrijden moeten de kosten van hun inspanningen proberen terug te verdienen via projecten die wél worden gerealiseerd. Volledige recuperatie is onmogelijk, maar uiteindelijk betaalt de overheid als geheel de meerkosten via andere opdrachten, een economische realiteit die vaak over het hoofd wordt gezien. De verspilling is gigantisch. Iemand moet betalen voor dit wanbeleid, en NAV blijft ervoor ijveren dat dit niet langer de architecten zijn.

Speerpunt in 2025

We willen verandering. Vooreerst hebben we officieel cijfermateriaal nodig zodat we kunnen monitoren welk effect de biedvergoeding tot nu toe heeft gehad. Per slot van rekening is deze maatregel ontstaan in het kader van een kmo-actieplan dat de drempel moest verlagen voor kleine bedrijven om toegang te krijgen tot overheidsopdrachten. Opdracht volbracht? We hebben er het raden naar, want overkoepelend cijfermateriaal ontbreekt. Elke aanbesteder houdt immers enkel zijn eigen statistieken bij. Die versnippering staat transparantie in de weg, waardoor we niet weten hoe scheef het momenteel loopt. Ten tweede willen we wettelijk bepaalde biedvergoedingen die in lijn liggen met de deliverables. In de preambule lezen we dat die “voldoende hoog” moet zijn, maar dit laat te veel ruimte voor interpretatie.

We signaleerden deze problemen eind vorig jaar tijdens de Commissie Overheidsopdrachten waar we samen met UNIZO, Embuild en Bouwunie in zetelen. Aan de andere kant van de tafel zaten grote aanbesteders waaronder het Brussels Gewest, de Regie der Gebouwen en Het Facilitair Bedrijf. Het doel van dit officieel orgaan is ‘best practices’ met elkaar te delen en problemen in de praktijk te signaleren aan de politiek. Wat ons opviel, was dat aanbesteders niet zozeer van slechte wil zijn, maar in de eerste plaats zelf nog erg zoekend zijn wat biedvergoedingen betreft. Waar de ene aanbesteder de biedvergoeding koppelt aan het bouwbudget, baseert de andere deze op kosten die voortvloeien uit eigen marktonderzoek. Er wordt zomaar iets gedaan en ook daar had NAV op voorhand voor gevreesd en gewaarschuwd. Zo mist het initiatief zijn doel, namelijk de vergoeding koppelen aan het gevraagde zodat er een incentive voor overheden zou ontstaan om minder onnodige inspanningen te vragen. In 2025 willen we hier absoluut naartoe werken. Meer zelfs: we willen er een speerpunt van maken, samen met UNIZO.

We voelen ook dat er een momentum is: momenteel is er een Europese consultatieronde aan de gang die ons de kans geeft het probleem met de biedvergoeding ook Europees aan te kaarten. Daarnaast zullen we aandringen op een evaluatie van de kmo-wetgeving en willen we de gebrekkige kwaliteit van openbare aanbestedingen aanpakken. Te vaak zien we copy-paste-documenten zonder duidelijke visie. NAV wil dit probleem aanpakken met een aanstellingsleidraad, ontwikkeld in samenwerking met Het Facilitair Bedrijf. Dit online draaiboek biedt gemeenten een helder stappenplan voor betere aanbestedingen. Het akkoord over de grote lijnen is er al, nu is het zaak om dit verder uit te breiden naar andere overheidsinstellingen.

The winner takes it all

Dit dossier raakt elke architect, ook zij die niet deelnemen aan wedstrijden. Het probleem van de slechte verloning in onze sector vindt hier immers zijn oorsprong. Uren werk gaan verloren zonder enige vergoeding, want uiteindelijk geldt: ‘the winner takes it all’. Willen we de ondermaatse verloning aanpakken, dan moeten we beginnen bij de overheid. Als zij architecten al niet respectvol behandelt, waarom zouden particulieren dat dan wel doen?

Voor de leefbaarheid van onze sector is het essentieel dat biedvergoedingen worden gerespecteerd. Ze stimuleren innovatie en bieden kansen voor jong talent. Het argument van de overheid dat kantoren “dan maar niet moeten deelnemen” slaat nergens op. Voor elk Belgisch kantoor staat immers een buitenlands bureau klaar om de plaats in te nemen. Maar is dat wat we willen? Dat overheidsgeld naar buitenlands talent vloeit, in plaats van naar professionals van eigen bodem?