Bruggen cultiveren. Als de ‘primitieve hut’ ons volgens Marc-Antoine Laugier tot de essentie van de architectuur brengt, dan leidt de brug ons misschien naar de kern van beschavingen. Dankzij bruggen geraken gemeenschappen voorbij obstakels, op andere plekken en tot bij andere bevolkingsgroepen zodat cultuur zich kan verspreiden. Bruggen vormen ook vaak het fysieke en symbolische hart van stedelijke ontwikkelingen – Antwerpen wacht nog altijd op haar brug ...
Bruggen verbeelden. Bruggen zijn zuivere constructies, ze verbeelden het best de krachten die erop inwerken. In de jaren dat ik lesgaf aan scholieren uit het vijfde middelbaar, gebruikte ik bruggen om krachtwerking uit te leggen. Boog-, kabel- of tuibruggen, je begrijpt instinctief welke delen onder druk- of trekspanning staan. Ook de momentenlijn is makkelijk afleesbaar uit de vorm van boogbruggen – de sectie wordt kleiner waar het buigend moment kleiner is. Uitgepuurde silhouetten volgens de krachtwerking leveren de elegantste bruggen op, zoals de Salginatobelbrug van de Zwitserse ingenieur Robert Maillart. Even indrukwekkend als het uiteindelijke resultaat is de stellingenbouw die tijdens de constructie in 1930 nodig was om het ravijn te overbruggen.
Bruggen verbinden. Bruggen vormen de aanzet tot vooruitgang, al wekt dit soms weerstand op. Stijn Streuvels schreef in 1927 ‘De teleurgang van de Waterhoek’, een roman over de vruchteloze strijd van de inwoners van het Avelgemse gehucht ‘Rugge’ tegen het aanleggen van een brug over de Schelde, symbool voor vernieuwing en modernisering. Van oudsher was er een veerverbinding, in 1906 nam de nieuwe brug deze functie over. De brug in Avelgem was de eerste Vierendeelbrug, waarmee de ingenieur Arthur Vierendeel zijn zogenaamde Vierendeelligger in een brugconstructie toepaste. Vanaf dan zouden er overal in België stalen bruggen van dit type met diagonaalloze vakwerkliggers gerealiseerd worden. In Avelgem moest de brug tot tweemaal toe vervangen worden door een nieuwe, de laatste een boogvariant, nadat ze zowel in de Eerste als de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers werd opgeblazen. In tijden van oorlog zijn bruggen bij de eerste doelwitten. Bruggen worden niet enkel om strategische, maar soms om psychologische redenen vernietigd. De verwoesting van de historische brug in Mostar tijdens de Balkanoorlog, werd symbool voor de verscheurdheid binnen de regio.
Bruggen democratiseren. Toen de Morandibrug in september 1967 opende was het een symbool voor de democratisering van het verkeer. In de jaren zestig ging Italië door een bloeiperiode, waarbij vele Italianen zich voor het eerst een auto konden veroorloven. Het wegenstelsel, met zijn smalle wegen kronkelend langs bergflanken en door kleine dorpen, kon niet achterblijven. De Morandibrug was het middelpunt van een gloednieuw netwerk van snelwegen die Milaan en Turijn in het noorden verbond met de toeristische trekpleisters aan de Ligurische Rivièra en de snelweg langs de kustlijn voltooide van Zuid-Frankrijk naar Toscane, daarbij het overvolle Genua omzeilend. Bij de voltooiing was het een van de langste betonnen bruggen ter wereld, genoemd naar de ingenieur Riccardo Morandi die bij zijn ontwerp de ongewone keuze maakte om voorgespannen beton te gebruiken voor de trekkers. Toen de Morandibrug in augustus 2018 – na jaren gebrekkig onderhoud en niet geholpen door het eigenzinnig concept – bezweek, werd vooral de armere bevolking getroffen. 600 mensen die onderaan de brug woonden, waren op slag dakloos. De ongelijkheid manifesteert zich onderaan de brug.
Brug over de Southern State Parkway
Bruggen segregeren. In de zomer trekken New Yorkers massaal naar de stranden van Long Island via het netwerk van parkways en snelwegen dat is ontworpen volgens het masterplan van Robert Moses. De ‘Southern State Parkway’ werd in 1925 door Moses gepland om de toegang voor automobilisten tot zijn nieuw aangelegde Jones Beach te verbeteren. Wie met de auto onderweg is, merkt algauw de lage doorrijhoogte van de bruggen over de parkway op, nochtans een brede weg met twee maal drie rijstroken. Op het eerste zicht sluit de vorm van de bruggen misschien beter aan bij het parkkarakter van de omgeving, waar vrachtwagens niets te zoeken hebben. De lage doorrijhoogte blijkt echter een doelbewuste keuze van Moses geweest te zijn om het voor bussen onmogelijk te maken om via deze snelle parkway naar Jones Beach te rijden. Busreizen, waar de lagere klassen en vooral de Afro-Amerikaanse bevolking op terugvielen, werden door de omwegen ontmoedigend. Moses’ vooringenomenheid over sociale klassen en raciale vooroordelen, waarbij hij de voorkeur gaf aan hogere en ‘comfortabele middenklasse’ voor zijn strand, blijkt ook doordat Moses op succesvolle wijze de verlenging van een spoorverbinding tot aan Jones Beach tegenhield.
Bruggen bouwen. Op een moment dat er – gelukkig – geïnvesteerd wordt in nieuwe fiets- en voetgangersbruggen of nieuwe bruggen voor alternatieve trajecten, is het raadzaam om verder te kijken dan wat die bruggen op het eerste zicht verbinden – en voor wie. En aangezien veel bruggen gebouwd tijdens de naoorlogse hausse ondertussen op het einde van hun oorspronkelijke levensduur gekomen zijn, is het ook noodzakelijk om op onderhoud of vervanging van bestaande bruggen in te zetten. Politiek niet altijd de meest aantrekkelijke optie, want zoals iemand me onlangs zei: ‘Aan het onderhoud van een brug valt er geen lintje door te knippen.’
Arnaud Tandt is ingenieur-architect en journalist. In zijn columns voor NAV schrijft hij over wat hem raakt in de architectuur(wereld).
Arnaud Tandt
Ir.-architect en columnist